Η τιμή της Θεοτόκου στην Εκκλησία

Η όλη εξέλιξη της τιμής της Θεοτόκου στην Εκκλησία αντικατοπτρίζεται με χαρακτηριστικό τρόπο στην εξέλιξη της χριστιανικής αγιογραφίας. Η Παρθένος Μαρία εντάσσεται οργανικά στο θεματολόγιο της παλαιοχριστιανικής ζωγραφικής, γλυπτικής και μικροτεχνίας.

Ως ένθρονη ή βρεφοκρατούσα ή δεομένη κλπ. Ωστόσο, ο θεομητορικός εικονογραφικός κύκλος διευρύνθηκε αισθητά με νέα θέματα μετά τις δογματικές αποφάσεις της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου (431), οι οποίες καθόρισαν το αυθεντικό περιεχόμενο της εκκλησιαστικής παράδοσης και πίστης για το ρόλο της Θεοτόκου στην ενανθρώπιση του Λόγου του Θεού και στο γενικότερο έργο της θείας οικονομίας. Μετά την εικονομαχία τα θέματα του θεομητορικού κύκλου κατανεμήθηκαν στις διάφορες επιφάνειες του ιερού βήματος, του κυρίως ναού και του νάρθηκα, ανάλογα με το θεολογικό περιεχόμενο κάθε θέματος κι ανάλογα με τη σχέση του προς το μυστήριο της θείας οικονομίας και το λυτρωτικό έργο του Χριστού. Η εξέλιξη αυτή κατά τη βυζαντινή περίοδο ανάδειξε διάφορους χαρακτηριστικούς τύπους εικονογραφήσεως της Θεοτόκου (Δεομένη - Οδηγήτρια - Ελεούσα - Γλυκοφιλούσα κλπ) παράλληλα με την απεικόνισή της στα διάφορα θέματα της ζωής και του πάθους του Ιησού Χριστού, ενώ από τον 11^ο αιώνα διαμορφώθηκε και ιδιαίτερο θεματολόγιο με σκηνές από το βίο της Θεοτόκου. Ανάλογη υπήρξε η εξέλιξη του θεομητορικού εικονογραφικού κύκλου και στη Δύση κατά τη βυζαντινή περίοδο, αλλά η μετά το μεγάλο σχίσμα (1054) προοδευτική διαφοροποίηση της δυτικής «σχολαστικής» θεολογίας δεν άφησε ανεπηρέαστη την εξέλιξη και της δυτικής ζωγραφικής.

Άλλωστε, ήδη κατά την εικονομαχία είχε διαπιστωθεί μια διαφορετική θεολογική προσέγγιση της σημασίας της εικόνας στη λατρεία και τη ζωή της Εκκλησίας, αφού η φραγκική Δύση έδινε προτεραιότητα στον απλό διδακτικό χαρακτήρα των εικόνων κι αμφισβητούσε τη θεολογική και την πνευματική τους αξία.

Η Αναγέννηση κι ο Ουμανισμός έδωσαν μεγαλύτερη σημασία στην αισθητική προοπτική και τη φυσική έκφραση των θεμάτων, τα οποία δημιούργησαν και τον συγκεκριμένο τύπο της Παναγίας ως Μαντόνας.

Ήδη τον 15^ο αιώνα ως πρότυπα για την εικονογράφηση λαμβάνονταν διάφορα φυσικά πρόσωπα, τα οποία ο ζωγράφος χρησιμοποιούσε ως «μοντέλα» για τη φυσικότερη απόδοση των χαρακτηριστικών της Θεοτόκου. Η νατουραλιστική αυτή έκφραση της δυτικής ζωγραφικής προσέφερε σπουδαία κι ανεπανάληπτα έργα θρησκευτικής τέχνης από μεγάλους ζωγράφους (π.χ οι 41 Μαντόνες του Ραφαήλ), αλλά αποσύνδεσαν την εικονογράφηση της Θεοτόκου από τον βαθύτερο θεολογικό συμβολισμό και την οργανική σχέση της με το πνευματικό περιεχόμενο της θείας λατρείας.-